بررسی تنوع زیستی علف‏های هرز در سامانه‏های زراعی تحت کشت گندم شهرستان گرگان

شناخت دقیق فلور و مطالعه تنوع گونه‏ای و ساختار جوامع علف‏‏های هرز نقش ویژه‏ای در مدیریت منطقه‏ای علف‏‏های هرز و ایجاد تعادل در جمعیت علف‏‏های هرز گندم دارد و می‏تواند نقشی اساسی در افزایش عملکرد و صرفه اقتصادی داشته باشد. این پژوهش به منظور بررسی جامعه علف‏های هرز مزارع تحت کشت گندم دربخشی از حوزه قره‏سوی استان گلستان، در 79 مزرعه از هشت منطقه روستایی واقع در چهار جهت جغرافیایی شهرستان گرگان در بهار سال 1389 صورت گرفت. داده‏های اقلیمی از طریق اطلاعات بلند مدت هفت ایستگاه‏ هواشناسی سینوپتیک استان گلستان و هم چنین داده‏های خاکشناسی سازمان جهاد کشاورزی تهیه شدند. شاخص‏های آماری و تنوع زیستی مورد محاسبه قرار گرفتند. طبق نتایج، در این محدوده 38 گونه علف هرز از 17 خانواده گیاهی شناسایی شدند. حدود 64 درصد از گونه‏های علف‏های هرز از نوع یک‏ساله بودند، درحالی‏که از نظر شکل رویشی نیز 74 درصد دولپه‏ای بودند. علف‏های هرز غالب مزارع گندم را گونه‏های پهن برگ تشکیل می‏دادند. از بین شاخص‏های تنوع‏زیستی با توجه به شکل توزیع و همبستگی آن‏ها با یکدیگر، شاخص‏های شانن- واینر و سیمپسون به‏عنوان برترین شاخص‏های سنجش تنوع زیستی علف‏های هرز انتخاب شدند. نقشه اراضی تحت کشت گندم به مساحت 6786 هکتار بوسیله روش نظارت شده در سنجش از دور (rs) از تصاویر ماهواره‏ای استخراج شد و بر مبنای آن نقشه‏های خاکشناسی، اقلیم، تنوع زیستی و آشیان بوم‏شناختی گونه‏ها با استفاده از مد‏ل‏های زمین آماری، رگرسیونی و میان‏‏یابی در محیط سامانه اطلاعات جغرافیایی (gis) ترسیم شدند. دامنه تغییرات شاخص تنوع سیمپسون و شانن- واینر به ترتیب بین 0/08 تا 1 و 0/2 تا 4/5 برآورد شدند. تغییرات عواملی نظیر دمای میانگین و مقدار عنصر پتاسیم به طور مثبت و حداکثر درجه حرارت و شوری خاک به طور منفی بر روی این شاخصها تأثیر‏گذار بودند. اثر عوامل مدیریتی با استفاده از روش داده‏کاوی cart بر روی شاخص‏های تنوع و عملکرد بررسی شد. عواملی مانند تناوب آیش، کشت برنج و سبزیجات و استفاده از گندم رقم دریا، مزارع با سطح کوچکتر از 4 هکتار و استفاده از سطوح کودی کمتر از 172/5 کیلوگرم نیتروژن بر شاخص‏های تنوع زیستی علف‏های هرز اثر معنی‏داری داشتند. هم چنین عواملی مانند سطح تحصیلات کشاورز و مصرف 165 تا 215 کیلوگرم در هکتار بذر در زمان کاشت نسبت به مقادیر بیشتر و کمتر از آن، عملکرد گندم را به طور معنی‏داری افزایش دادند.